Vorige week wij als Dans Veilig aanwezig bij de landelijke conferentie rondom het Nationaal Actieprogramma Aanpak seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld in de Rijtuigenloods in Amersfoort. De zonnige setting weerspiegelde de groeiende beweging die steeds meer erkenning en steun krijgt. Tegelijkertijd zijn er nog belangrijke stappen te zetten. De noodzaak blijft om ongemak niet uit de weg te gaan, rolpatronen bespreekbaar te maken en omstanders te activeren. Alleen dan wordt een duurzame cultuurverandering mogelijk.
Indringende opening zet toon
De korte voorstelling Psst… hé schatje opende de dag met een indringende ervaring die voelbaar werd in de hele zaal en die op confronterende manier duidelijk maakt hoe het voelt wanneer je te maken krijgt met seksuele intimidatie. De voorstelling legde op scherpe wijze bloot hoe ongemakkelijk het is om als omstander geconfronteerd te worden met seksueel grensoverschrijdend gedrag – en hoe belangrijk het is om dan niet weg te kijken, maar op te staan.
In gesprek over het nationaal actieprogramma
Aansluitend ging dagvoorzitter Minchenu Maduro in gesprek met regeringscommissaris Mariëtte Hamer. Sinds haar benoeming in 2022 heeft Hamer als aanjager van het maatschappelijk gesprek belangrijke stappen gezet om seksueel grensoverschrijdend gedrag bespreekbaar te maken en organisaties aan te zetten tot actie. Ze blikte kort terug op het pad dat inmiddels is afgelegd, en benoemde hoezeer het thema leeft: steeds meer mensen sluiten zich aan bij de beweging die inzet op erkenning, bewustwording en verandering.
Grensoverschrijdend gedrag komt volgens Hamer op tal van plekken voor en juist in informele machtsverhoudingen schuilt een groot risico. Het is daarom van belang dat organisaties deze risico’s in kaart brengen en verantwoordelijkheid nemen voor een veilige cultuur. Daarbij is het essentieel het gesprek aan te blijven gaan: over gedrag, over onderlinge verhoudingen, en over diepgewortelde rolpatronen. Niet alleen op de werkvloer, maar van school tot bejaardentehuis.
“Lang is seksueel grensoverschrijdend gedrag vooral gezien als vrouwenpropleem. Vrouwen moesten zich weerbaar maken. Langzamerhand komt het besef dat het geen vrouwen- of mannenprobleem is. Het is een samenlevingsprobleem”
– Mariëtte Hamer
Van ervaring naar impact
Ervaringsdeskundigen deelden hun verhalen en gaven daarmee een stem aan iedereen die (seksueel) grensoverschrijdend gedrag meemaakt of heeft meegemaakt. Hun getuigenissen maakten invoelbaar hoe isolerend het kan zijn als schaamte, twijfel en zwijgen worden gevoed door maatschappelijke onwetendheid en vastgeroeste denkpatronen. Tegelijkertijd toonden ze ook kracht: in het terugpakken van regie en in de oproep om mensen te blijven zien als mens in plaats van dossier.
“Ook als omstander heb je een rol: niets doen is de slechtste optie.
Leer op te staan, al is het met iets kleins als een simpele ‘Ben je oké?’”
– Kes Blans
Deelsessies verhelderen de maatschappelijke opdracht
In diverse deelsessies werd het thema van uiteenlopende perspectieven belicht. Eén sessie richtte zich specifiek op de verantwoordelijkheid van de media en hun bijdrage aan bewustwording, zonder te vervallen in sensatie of het terugbrengen van complexe verhalen tot losse incidenten.
Wat vooral bleef hangen was de aandacht voor de melders zelf: hoe gaat het met hen na het delen van hun verhaal? En welke impact heeft het melden op hun verdere leven? Het gesprek verschoof van het centraal stellen van de beschuldigden naar het écht erkennen van de impact op slachtoffers en hun verdere leven. De boodschap was helder: blijf benoemen wat niet normaal is en durf het gesprek aan te gaan. Zoals Jip van den Toorn treffend zei: “Het is namelijk niet heel moeilijk om je niet als een eikel te gedragen.”
De nieuwe generatie verdient beter
Het middagprogramma stond in het teken van het bredere maatschappelijke gesprek. Staatssecretarissen Mariëlle Paul en Jurgen Nobel deelden hun visie op preventie. Paul benadrukte het belang van het serieus nemen van jongeren, juist vóór je oordeelt over wat zij denken of delen. De herziening van het lesprogramma voor relationele en seksuele vorming moet hen helpen om grenzen te leren herkennen en respecteren. Nobel ging in op de verantwoordelijkheid van werkgevers en het belang van een veilige werkcultuur.
Zaire Krieger sloot af met een spoken word-performance die recht deed aan de urgentie van de dag. Met indringende bewoording legde zij bloot welke diepgewortelde maatschappelijke patronen seksueel grensoverschrijdend gedrag mogelijk maken. Haar optreden raakte, omdat het niet alleen de pijn benoemde, maar ook een indringende oproep deed: laten we de nieuwe generatie beter gunnen dan wat zij nu erven.
Let op elkaar, leer van elkaar, heb het goed met elkaar
Mariëtte Hamer sloot de conferentie af met een reflectie op wat ons als samenleving te doen staat. Seksueel grensoverschrijdend gedrag is geen vrouwenprobleem, geen individueel probleem — het is een maatschappelijk probleem. Het besef dat dit niet alleen vrouwen overkomt, is essentieel. De verhalen van mannelijke slachtoffers, vaak onderbelicht en niet altijd serieus genomen, onderstrepen hoe belangrijk het is om ruimte te maken voor álle stemmen.
Wat blijft hangen, is de collectieve opdracht die begint met durven luisteren, elkaar blijven zien en niet wegkijken. We moeten blijven bouwen aan een samenleving waarin iedereen zich veilig kan voelen, zodat we over tien jaar kunnen zeggen: dit was niet langer structureel, maar een uitzondering.
